The Extra Light Project - verdwijnt de kerk?

Op de avond van donderdag 10 december zal het interieur van de Amsterdamse Noorderkerk gevuld worden met een dikke mist. Vanaf de Noordermarkt schijnen sterke spotlights door de kerkramen. Wie de kerk binnenloopt ziet geen hand voor ogen – enkel een felle bak licht in de nok van de kerk. Mist en licht vormen een kunstwerk van Saša Karalic. The Extra Light Project heet de installatie. Hedendaagse kunst met de kerk als decor én onderwerp.


Licht
Tien Amsterdamse predikanten zitten om de tafel op de grote zolder van het Protestants Centrum Amsterdam in het Van Limmikhof. Kunstenaar Karalić bedient de camera. Aan de dominees is gevraagd vooruit te blikken op The Extra Light Project en hun gesprek is straks als kunstvideo te bekijken in een galerie. Heeft het licht in de installatie iets te maken met het licht in de christelijke traditie? Is de kerk nog een kerk als je niks kunt zien? Wat vind je van dit project? ‘Het is prachtig’, roept gespreksleider Jean-Jacques Suurmond. ‘De kerk zal als het ware verdwijnen. Van ons hele religieuze bedrijf zie je niks meer terug – je wordt op je zelf teruggeworpen.’ Wat daar dan zo prachtig aan is? ‘Ik zie het als een soort beeldenstorm’, vervolgt Suurmond. ‘Pas als je niks meer kunt zien, keer je naar binnen. En trouwens: het is toch ook een visioen uit het Bijbelboek Openbaring dat er geen tempel meer nodig zal zijn…’ Julia van Rijn, predikant van de Muiderkerkgemeente, zit ook aan tafel. Ze hoopt dat het project een kans is voor de Protestantse Kerk om zichtbaar te zijn in de stad. ‘Licht is sowieso een prachtig symbool’, vindt ze. Haar collega Jessa van der Vaart, predikant in Vrijzinnig Centrum Vrijburg, is kritischer: ‘Gods licht is een fakkel in de nacht. Dat brengt je ergens naartoe, maar dit licht gaat toch nergens heen?’

Markant gebouw
Niet alleen dominees, ook kunstenaars en kunstcritici hebben een voorspellend gesprek over The Extra Light Project in het Van Limmikhof. Steven ten Thije werkt in het Van Abbe Museum in Eindhoven en is enthousiast. ‘Het project heeft in veel opzichten een krachtige architectuur. Niet alleen de architectuur van de kerk waarin het plaats zal vinden, maar ook de 'architectuur' van het gesprek dat eraan vooraf gaat, is sterk. De theatrale setting van de stoelen, de charmante zolder, waar door sommige dakraampjes ook een haast hemels licht valt, zorgt ervoor dat het gesprek echt een experiment is.’ Bas van der Graaf, consulent van de Noorderkerk en predikant van de Jeruzalemkerk heeft in de Baarsjes ervaring opgedaan met de verbinding tussen kunst en kerk in het project Juni-Kunstmaand. ‘Ik vind The Extra Light Project fascinerend. Er komt heel veel aan de orde over geloof, over kunst en over de verbinding tussen die twee. Ik ben inmiddels wel ontzettend benieuwd naar 10 december en natuurlijk naar een antwoord op de vraag of dit project zal helpen om in de stad het gesprek over God, geloof en kerk verder te brengen.’ Niet iedereen is zo hooggestemd. Gerson Gilhuis, predikant in het drugspastoraat: ‘Licht is licht en volgens mij gaat die hele installatie helemaal niet zulke diepgravende discussies oproepen als wij er nu van zitten te maken. Is het allemaal niet ook een beetje ‘de nieuwe kleren van de keizer?’ Bas van der Graaf antwoordt: ‘Het begint als een kunstwerk, maar het is toch niet uitgesloten dat in zo’n markant gebouw, met zo’n traditie en met zulke symbolen nog iets meer zal gebeuren? Dat het op de één of andere manier liturgie gaat worden?’

Gelovig
Kunstenaar Saša Karalić hoort de discussies aan, maar hult zich in stilzwijgen. De opnames van de discussies zijn voor hem een belangrijk onderdeel van zijn kunstwerk. 'In het socialistische Joegoslavië leerde ik dat religie achterlijk is en gevaarlijk voor mensen. Ik denk daar nu genuanceerder over. Ik ben geïnteresseerd in de vraag hoe gezamenlijke overtuigingen tot stand komen. Dat speelt zowel in kunst als in religie een rol.’ Het gesprek tussen kunstenaars en predikanten is een belangrijke reden voor de Protestantse Kerk Amsterdam om het project te steunen. Wat kunsthistoricus Steven ten Thije betreft, is dat inderdaad gelukt: ‘Ik dacht als niet-religieus opgevoed mens altijd dat geloof alleen maar over dogma’s gaat, maar dit project heeft me geleerd dat dit voor deze predikanten zeker niet het geval is. Net als kunstenaars zijn dominees erg op zoek naar beelden en met praten over de betekenis van beelden. Dat vond ik heel verrassend.’ Jean-Jacques Suurmond heeft een hele serie gesprekken gehad met Saša Karalić. Wat heeft hij er van opgestoken? ‘Eigenlijk is Saša veel geloviger dan de meeste predikanten’, vindt Suurmond. ‘Wij zouden nooit denken dat zoiets lukt, een kerk vullen met mist en licht en daarvoor ook nog voldoende financiën vinden. Saša is echt een believer.’

The Extra Light Project
* Symposium en opening expositie ‘Predictions’:Lloyd Hotel & Cultural Embassy, Oostelijke Handelskade 34, woensdag 2 december 17.30 uur – met medewerking van Desanne van Brederode, Jean-Jacques Suurmond en anderen.
* Expositie ‘Predictions’: Lloyd Hotel & Cultural Embassy, woensdag 2 december t/m zaterdag 12 december de hele dag.
* Preview: www.youtube.com
* Publicaties: Becoming Christian – Conversations / Christen worden – Gesprekken, uitgeverij Skandalon
- Installatie: Noorderkerk, Noordermarkt 48, donderdag 10 december, de hele avond

Over de kunstenaar
De in Bosnië geboren Saša Karalić (39) is kunstenaar, curator en docent aan de Rietveld Academie in Amsterdam. Hij exposeerde onder meer in het Museum voor Hedendaagse Kunst in Banjaluka, in de Fargfabriken in Stockholm en in Arti en Amicitia in Amsterdam. Hij is atheïst, maar de afgelopen jaren houdt hij zich in zijn werk bezig met de verhouding tussen kunst en religie. In 2006 zocht Karalic contact met predikant en Trouw-columnist Jean-Jacques Suurmond. Zij begonnen aan een serie gesprekken over kunst, geloof en de kerk. De gesprekken werden vastgelegd en bewerkt tot een boek. Het boek is één van de onderdelen van The Extra Light Project, waar behalve Suurmond ook Abeltje Hoogenkamp en de Protestantse Kerk Amsterdam bij betrokken zijn. Het project is mogelijk gemaakt door subsidies van onder meer het Amsterdams Fonds voor de Kunsten, De Mondriaan Stichting en Fonds Kerk en Wereld.

Meer informatie klik hier